کم خونی (آنمی) فقر آهن یعنی بدن آهن کافی ندارد. بدن به آهن برای حمل اکسیژن از طریق خون به همه بخش های بدن نیاز دارد. آنمی زنان را بیشتر از مردان درگیر می کند و در دوران بارداری رایج تر است.
کم خونی فقر آهن چیست؟
فقر آهن از رایج ترین انواع آنمی است. یعنی بیماری ای که در آن بدن سلول های سالم قرمز خونی به قدر کافی تولید نمی کند و یا سلول های خونی به درستی کار نمی کنند.
فقر آهن وقتی رخ می دهد که آهن کافی در بدن نداشته باشید. بدن به آهن برای ساخت هموگلوبین نیاز دارد.
هموگلوبین بخشی از سلول خونی است که اکسیژن را از درون خون به همه بخش های بدن حمل می کند.
چه کسی دچار فقر آهن می شود؟
کم خونی فقر آهن در زنان بیشتر از مردان دیده می شود. خطر بروز این مشکل در زنانی که در شرایط زیر قرار دارند بیشتر است:
- زنان باردار : از هر شش زن باردار یک مورد دچار کم خونی فقر آهن می شود. در دوران بارداری به آهن بیشتری جهت رشد جنین احتیاج پیدا خواهید کرد.
- افراد با پریود های سنگین و شدید : پنج درصد از زنان در سنین باروری به علت خونریزی های شدید پریود دچار فقر آهن می شوند.
نوزادان، کودکان و نوجوانان هم در خطر بالایی برای کم خونی فقر آهن قرار دارند.
علائم کم خونی فقر آهن چیست؟
فقر آهن اغلب به مرور ایجاد می شود. در ابتدا فرد شاید علائمی نداشته باشد و یا کم است. با شدیدتر شدن مشکل، یک یا چند مورد از علائم زیر را تجربه خواهید کرد:
- خستگی (بسیار رایج)
- ضعف (بسیار رایج)
- سرگیجه
- سردرد
- پایین بودن دمای بدن
- پوست رنگ پریده یا زرد
- ضربان قلب سریع یا غیر منظم
- تنگی نفس یا درد قفسه سینه مخصوصاً حین فعالیت های فیزیکی
- ناخن های شکننده
- نیاز غیرعادی به جویدن یخ، نوشیدنی های بسیار سرد یا مواد غیر خوراکی مثل خاک یا کاغذ
علت بروز کم خونی فقر آهن چیست؟
سطوح پایین آهن علل مختلفی دارد:
از دست دادن آهن به علت خونریزی
خونریزی سبب از دست دادن سلول های خونی و آهنی می شود که قابل جایگزین است.
زنان به علل زیر آهن زیادی را از دست می دهند:
- مشکلات گوارشی مثل زخم های گوارشی، پولیپ روده و سرطان روده
- استفاده مرتب و بلند مدت از آسپرین و سایر مسکن های بدون نسخه
- اهدای خون مکرر بدون زمان استراحت بین هر بار اهدا
- پریود های سنگین و طولانی مدت
- فیبروم رحم که توده های غیر سرطانی در رحم هستند و خونریزی ایجاد می کنند
افزایش نیاز به آهن در دوران بارداری
در دوران بارداری بدن به آهن بیشتری نیاز دارد تا جنین تامین شود.
عدم مصرف غذاهای غنی از آهن
بدن آهن را از غذاهای حیوانی همچون گوشت قرمز، گوشت پرندگان و ماهی می گیرد.
این مواد غذایی تا سه برابر بیشتر از غذاهای گیاهی حاوی آهن هستند. گیاهخواران یا وگن ها باید سایر منابع آهن را مصرف کنند.
جنین آهن را از منابع گیاهی بهتر دریافت می کند مخصوصا اگر همراه با آن ویتامین سی مصرف کنید مثل پرتقال و گوجه فرنگی.
اکثر افراد در آمریکا آهن کافی را از غذاهای معمولی دریافت می کنند.
مشکل جذب آهن
برخی بیماری ها مثل بیماری کرون یا سلیاک یا جراحی بای پس معده برای کاهش وزن جذب آهن را در بدن با مشکل مواجه می کند.
تشخیص کم خونی فقر آهن به چه صورت است؟
پزشک در صورت احتمال فقر آهن موارد زیر را انجام می دهد:
- از فرد سوالاتی درباره تاریخچه سلامت و حجم خونریزی پریود می پرسد. همچنین در صورتی که مشکلات گوارشی و خون در مدفوع دیده اید به پزشک اطلاع دهید.
- معاینه بالینی
- صحبت درباره غذایی که می خورید، داروهای مصرفی و سابقه خانوادگی بیماری ها
- انجام آزمایش خون. پزشک آزمایش شمارش کامل خون (CBC) انجام می دهد. این آزمایش بخش های بسیاری از خون را مورد شمارش قرار می دهد.
اگر جواب آزمایش آنمی را نشان داد پزشک آزمایش خون دیگری برای بررسی سطوح آهن خون و تایید فقر آهن تجویز می کند.
آیا باید برای تشخیص آنمی آزمایش دهیم؟
شاید. اگر پریود های سنگین، مشکلاتی نظیر بیماری کرون یا سلیاک دارید در این باره با پزشک صحبت کنید تا این آزمایش را در چکاپ شما بگنجاند.
کم خونی فقر آهن چگونه درمان می شود؟
درمان فقر آهن بستگی به علت بروز آن دارد:
از دست دادن خون به دلیل مشکلات گوارشی
اگر دچار زخم گوارشی شده اید به آنتی بیوتیک و سایر داروها برای درمان آن نیاز دارید.
اگر علت خونریزی پولیپ یا تومور سرطانی است جراحی انجام خواهد شد.
خونریزی به علت پریودهای شدید
پزشک قرص هورمونی پیشگیری از بارداری تجویز می کند تا پریود های سنگین خفیف تر شوند.
اگر بهتر نشدید جراحی پیشنهاد خواهد شد. نوع جراحی برای کنترل خونریزی سنگین شامل ابلیشن اندومتر است که لایه پوششی رحم را از بین می برد. یا هیسترکتومی که کل رحم برداشته می شود.
بیشتر بخوانید : درمان اختلالات هورمونی در زنان و مردان
افزایش نیاز به آهن
اگر در جذب آهن مشکل دارید یا سطح آهن خون شما پایین است اما آنمی شدید نیست پزشک موارد زیر را توصیه می کند:
- قرص های آهن برای افزایش سطح آهن. بدون مشورت با پزشک قرص آهن مصرف نکنید.
- مصرف غذاهای حاوی آهن مثل گوشت قرمز، گوشت سفید، تخم مرغ، نخود و لوبیا و غذاهای غنی شده مثل غلات صبحانه که صد در صد آهن مورد نیاز روزانه را تامین می کند.
- افزایش مصرف ویتامین سی برای جذب بهتر آهن مثل پرتقال، کلم بروکلی و گوجه فرنگی
اگر خونریزی شدید و درد و تنگی نفس دارید پزشک آهن تزریقی تجویز می کند. این آمپول ها برای فقر شدید آهن بوده و زیاد رایج نیستند.
درباره قرص های آهن چه باید بدانیم؟
پزشک برای افزایش سطح آهن خون قرص تجویز می کند. مصرف این قرص ها عوارضی دارند همچون ناراحتی معده، یبوست و اسهال.
اگر آهن به صورت شربت مصرف شود باعث لک شدن دندان ها خواهد شد. می توان عوارض مصرف قرص آهن را با انجام اقدامات زیر کاهش داد:
- ابتدا با نیمی از دوز توصیه شده آغاز کنید و به مرور دوز را افزایش دهید.
- آهن را در دو وعده مجزا مصرف کنید مثلاً یک قرص را صبح همراه با صبحانه و یک قرص را بعد از شام میل کنید.
- آهن را با غذا مصرف کنید مخصوصا با ویتامین c مثل یک لیوان آب پرتقال تا جذب بهتر صورت بگیرد
- اگر یک نوع از قرص آهن عوارض ایجاد کرد از پزشک بخواهید نوع دیگری تجویز کند.
- اگر از شربت آهن استفاده می کنید آن را در ته حلق بریزید تا از تماس با دندان ها و سیاه شدن آنها پیشگیری شود. می توانید بعد از مصرف مسواک بزنید.
در صورت عدم درمان کم خونی چه می شود؟
اگر درمان نشود مشکلات جدی ای به وجود می آید. اکسیژنِ کم در بدن به اندام ها آسیب می رساند.
با آنمی قلب باید سخت تر کار کند تا فقدان سلول های قرمز خون یا هموگلوبین را جبران کند.
این بار اضافه به قلب آسیب می زند. همچنین فقر آهن مشکلاتی در دوران بارداری ایجاد می کند.
بیشتر بخوانید : 15 علامت و علائم اولیه بارداری
پیشگیری از آنمی به چه صورت است؟
می توان با رعایت موارد زیر از بروز فقر آهن پیشگیری کرد:
- علت از دست دادن خون را درمان کنید. اگر پریود های شدید، مشکلات گوارشی مثل اسهال مزمن یا مدفوع حاوی خون دارید با پزشک مشورت کنید.
- غذاهای حاوی آهن بخورید. منابع غنی از آن شامل گوشت قرمز و سفید، گیاهان با برگ سبز تیره و لوبیا ها می شود
- غذاها و نوشیدنی هایی میل کنید که به جذب بهتر آهن در بدن کمک می کنند مثل آب پرتقال، توت فرنگی، کلم بروکلی و سایر میوه‌ها و سبزیجات دارای ویتامین c
- غذاهای سالم بخورید. اکثر افرادی که غذاهای سالم و متعادل مصرف می کنند آهن و ویتامین های مورد نیاز خود را از غذاها می گیرند.
- از مصرف قهوه و چای همراه با غذا اجتناب کنید. این نوشیدنی ها جذب آهن را برای بدن دشوار می کنند.
- در صورتی که قرص کلسیم مصرف می کنید به پزشک اطلاع دهید. کلسیم جذب آهن را برای بدن سخت می کند.
هر روز چه مقدار آهن نیاز داریم؟
در جدول زیر میزان آهن مورد نیاز روزانه لیست شده است.
| سن | زنان | زنان باردار | زنان شیرده | زنان گیاهخوار |
| ۱۸-۱۴ | ۱۵ میلی گرم | ۲۷ میلی گرم | ۱۰ میلی گرم | ۲۷ میلی گرم |
| ۵۰-۱۹ | ۱۸ میلی گرم | ۲۷ میلی گرم | ۹ میلی گرم | ۳۲ میلی گرم |
| +۵۱ | ۸ میلی گرم | – | – | ۱۴ |
گیاهخواران آهن بیشتری نیاز دارند چون گوشت مصرف نمی کنند. بدن، آهن محصولات حیوانی را بهتر از گیاهی جذب می کند.
چه غذاهایی حاوی آهن هستند؟
- غلات صبحانه غنی شده (هر واحد ۱۸ میلی گرم)
- صدف (هر اونس ۸ میلی گرم)
- لوبیا سفید کنسرت شده (۸ میلی گرم به ازای هر ۲۸ گرم)
- شکلات تلخ ( ۷ میلی گرم به ازای هر ۸۵ گرم)
- جگر گاو (۵ میلی گرم به ازای هر ۸۵ گرم)
- اسفناج (۳ میلی گرم به ازای نصف فنجان)
- توفو (۳ میلی گرم به ازای نصف فنجان)
- لوبیا قرمز (۲ میلی گرم به ازای نصف فنجان)
- گوجه فرنگی کنسروی (۲ میلی گرم به ازای نصف فنجان)
- گوشت گاو (۲ میلی گرم به ازای هر ۸۵ گرم)
- سیب زمینی پخته (هر سیب زمینیِ متوسط ۲ میلی گرم)
آیا در دوران بارداری به آهن بیشتری نیاز است؟
بله در دوران بارداری بدن به آهن بیشتری برای رشد بهتر جنین نیاز دارد. در واقع زن باردار دو برابر یک زن عادی به آهن احتیاج دارد.
عدم مصرف آهن کافی در دوران بارداری خطر تولد نوزاد نارس و کم وزن (کمتر از ۲ کیلوگرم) را افزایش می دهد.
زایمان زودرس از شایع ترین علل مرگ نوزادان است. هم زایمان زودرس و هم نوزاد کم وزن باعث افزایش احتمال بروز بیماری ها در زمان تولد و کودکی می شود.
اگر باردار هستید درباره اقدامات زیر با پزشک صحبت کنید:
- مصرف ۲۷ میلی گرم آهن به صورت روزانه
- مکمل پریناتال همراه با آهن میل کنید
- انجام آزمایش کم خونی
- انجام آزمایش خون ۴ تا ۶ هفته بعد از زایمان
آیا در دوران شیردهی به آهن بیشتری نیاز است؟
خیر. در واقع در دوران شیردهی به آهن کمتری در مقایسه با قبل از بارداری احتیاج است.
میزان آهن مورد نیاز زن ۱۴ تا ۱۸ ساله در دوران شیردهی ۱۰ میلی گرم در روز است.
برای افراد بالای ۱۸ سال این رقم به ۹ میلی گرم کاهش می یابد. علت کاهش نیاز بدن به آهن در دوران شیردهی عدم از دست دادن خون به علت قطع پریود است.
بسیاری از زنان شیرده پریود نمی شوند و یا پریود های خفیفی دارند. اگر در دوران بارداری آهن کافی مصرف کنید (۲۷ میلی گرم در روز) شیر آهن کافی را برای کودک تامین می کند.
بیشتر بخوانید : 10 مشکل شیردهی مادران + راه حل های آن
آیا هورمون تراپی بعد از یائسگی روی میزان آهن مورد نیاز بدن تاثیر می گذارد؟
ممکن است. اگر هنوز پریود می شوید و هورمون تراپی یائسگی انجام می دهید، احتمالاً در مقایسه با زنان یائسه به آهن بیشتری احتیاج داشته باشید.
سعی کنید هورمون تراپی را قطع کنید.
آیا قرص های هورمونی ضد بارداری روی خطر بروز کم خونی فقر آهن تاثیر می گذارند؟
احتمالاً. قرص، برچسب، آمپول های ضد بارداری و یا I.UD اغلب برای درمان پریود های سنگین به کار می روند.
خونریزی های سبک تر خطر آنمی را کاهش می دهند. همچنین آی یو دی مسی غیر هورمونی ممکن است باعث سنگین تر شدن پریود شود.
بنابراین در این صورت خطر کمخونی فقر آهن افزایش می یابد.
مصرف آهن برای گیاهخواران به چه شکل است؟
گیاهخواران می توانند با مصرف گیاهان غنی از آهن، آهن مورد نیاز بدن خود را تامین کنند.
در کل گیاهخواران بیشتر از سایرین به آهن نیاز دارند چون گوشت مصرف نمی کنند. علت این امر جذب بهتر آهن گوشت در بدن در مقایسه با فرآورده های گیاهی است.
منابع غنی از آهن برای گیاهخواران عبارتند از:
- غلات صبحانه و نان با افزودنی آهن
- غلات و حبوبات
- شکلات تلخ
- گیاهان با برگ سبز تیره مثل اسفناج و بروکلی
- توفو
- لوبیا چشم بلبلی
- گوجه فرنگی کنسروی
آیا ممکن است آهن بیش از نیاز در بدن وجود داشته باشد؟
بله آهن اضافه به کبد، قلب و پانکراس آسیب می زند. سعی کنید روزانه بیش از ۴۵ میلی گرم آهن مصرف نکنید مگر با تجویز پزشک.
برخی افراد به علت بیماری ای به نام هموکروماتوز که ارثی است آهن بیش از حد جذب می کنند.
مصرف بیش از حد قرص و آمپول آهن می تواند (همراه با جذب آهن از غذاها) باعث افزایش این عنصر در بدن شود.
اگر باردارهستید یا پریود هایتان سنگین است وعلائم کم خونی مانند خستگی و سردرد دارید، به پزشک مراجعه کنید. ما در کلینیک دکتر عاطفه نظری متخصص زنان و زایمان در تهران بهترین خدمات درمانی را برای بیماری های زنان ارائه می دهیم و در روند درمان همراه شما خواهیم بود.
شماره تلفن های تماس برای دریافت نوبت
09036830686 – 02165833148 – 02166661879
سایر اطلاعات تماس همراه با آدرس کلینیک صفحه تماس با ما
