اختلالات هورمونی زمانی رخ می دهد که مقدار کم یا زیادی (به صورت متعادل) از یک هورمون در سطح خونی وجود داشته باشد. به دلیل نقش اساسی این مواد در بدن، اختلالات هورمونی خفیف هم قادر به ایجاد عوارض جانبی در ارگان های مختلف بدن می‌باشند.
هورمون ها مواد شیمیایی هستند که توسط غدد سیستم درون ریز تولید می شوند.
هورمون ها از طریق جریان خون به بافت ها و اندام ها رفته و پیام هایی را مبنی بر تنظیم عملکرد اندام ها و زمان فعالیت به آن ها منتقل می کنند.
این مواد برای تنظیم هرچه بهتر فرآیندهای اصلی بدن ضروری هستند، بنابراین عدم تعادل سطوح هورمونی می تواند بر بسیاری از عملکردهای بدن تأثیر بگذارد.
هورمون ها در تنظیم موارد زیر نقش دارند:
- متابولیسم بدن
- قند خون
- رشد
- فشار خون
- چرخه های تولید مثل و عملکرد جنسی
- رشد و تکامل عمومی بدن
- خلق و خو و شرایط استرس
عدم تعادل انسولین، استروئیدها، هورمون های رشد و آدرنالین مردان و زنان را به طور یکسان تحت تأثیر قرار می دهد.
همچنین عدم تعادل سطوح استروژن و پروژسترون در زنان و عدم تعادل سطوح تستوسترون در مردان تجربه می شود که اختلال هرمونی به حساب می‌آید.
علائم اختلالات هورمونی در مردان و زنان
علائم عدم تعادل هورمونی بسته به غده درگیر و جنسیت فرد متفاوت است.
علائم اختلالات هورمونی در زنان
علائم شایع اختلالات هورمونی در زنان عبارتند از:
- نوسانات خلقی
- یبوست یا اسهال
- سیکل قاعدگی نامنظم
- ناباروری
- درد در ناحیه شکم یا کمر در دوران قاعدگی
- کاهش میل جنسی
- بی خوابی
- افزایش وزن غیرقابل توجیه یا کاهش وزن
- شکننده شدن استخوان ها
- هیرسوتیسم یا رشد بیش از حد مو
- بثورات پوستی
علائم اختلالات هورمونی در مردان
علائم کاهش سطح تستوسترون در مردان عبارتند از:
- کاهش میل جنسی
- اختلال نعوظ (ED)
- از دست دادن توده عضلانی
- نازک شدن و کاهش رشد مو
- حساسیت لمس ناحیه قفسه سینه
بروز آکنه پوستی
عموما آکنه به دلیل تولید بیش از حد چربی در غدد چربی پوست ایجاد می شود. این چربی اضافی منافذ را مسدود کرده و باعث تجمع باکتری ها و در نتیجه التهاب پوست می شود.
هورمون های تستوسترون، استروژن و پروژسترون بر غدد چربی در پوست تأثیرگذار هستند.
برخی راه های اثرگذاری این هورمون ها بر آکنه در قسمت پایین توضیح داده شده است:
- تستوسترون به تنظیم تولید سبوم (چربی) کمک می کند. مقادیر بیش از حد این هورمون، به طور بالقوه می تواند منافذ را مسدود کرده و باعث بروز آکنه شود.
- افزایش سطح پروژسترون احتمالاً در بروز آکنه در بارداری نقش دارد، با این حال مکانیسم دقیق آن به درستی شناخته نشده است.
- پس از یائسگی زنان ممکن است به دلیل تغییرات در سطح استروژن و پروژسترون، دچار آکنه شوند.
- علاوه بر این، زنانی که سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) دارند، بیشتر در معرض آکنه های شدید و مداوم هستند.
- تصور می شود افزایش سطوح هورمون های آندروژنی مانند تستوسترون و مقاومت انسولینی خطر بروز آکنه را افزایش دهند.
افزایش وزن
عدم تعادل هورمونی با فرآیندهای مختلفی باعث افزایش وزن می شود.
مثال هایی از این وضعیت عبارتند از:
- هورمون های تیروئید در جهت تنظیم متابولیسم بدن و سوخت و ساز عمل می کنند. کاهش هورمون های تیروئیدی سرعت متابولیسم را کاهش داده و منجر به افزایش وزن می شود.
- کاهش سطح استروژن افزایش وزن در دوران یائسگی را در پی دارد.
- عدم تعادل هورمونی ناشی از سندروم تخمدان پلی کیستیک افزایش وزن را به دنبال دارد.
- در بیش از 80 درصد از افراد مبتلا به بیماری کوشینگ افزایش وزن دیده می شود. این اختلال با سطوح بالای کورتیزول همراه است.
عموما درمان بیماری زمینه ای به کاهش وزن ناشی از اختلالات هورمونی کمک می کند.
بارداری
برای فراهم سازی تغذیه جنین، تغییراتی در سطوح هورمونی صورت می گیرد. این تغییرات شامل تغییر میزان هورمون های پروژسترون، استروژن و تستوسترون هستند.
با وجود متفاوت بودن سطوح هورمونی طی بارداری، لزوماً عدم تعادل هورمونی دیده نمی شود.
با این حال، افزایش برخی از هورمون ها در دوران بارداری، میتواند بر عملکرد انسولینی تأثیرگذار باشد. در نتیجه در برخی افراد مقاومت به انسولین و دیابت بارداری دیده می شود.
ریزش مو
ریزش مو با الگوی مردانه با کاهش هورمون های آندروژن، مانند تستوسترون در ارتباط است.
به همین دلیل، به ریزش مو با الگوی مردانه، آلوپسی آندروژنیک نیز گفته می شود. این نوع از ریزش مو در قسمت جلویی سر اتفاق می افتد.
با این حال، در همه مردان حتی در صورت تغییرات هورمونی ناشی از افزایش سن، آلوپسی آندروژنتیک رخ نمی دهد.
در نتیجه اینگونه استنباط می شود که برخی از مردان از نظر ژنتیکی مستعد ریزش مو هستند.
تست های آزمایشگاهی برای اختلالات هورمونی
این بررسی ها اغلب در جهت فرضیات پزشک در مورد شرایط ایجاد کننده بیماری تجویز می شوند.
برخی از آزمایش ها در جهت تشخیص اختلالات هورمونی عبارتند از:
- آزمایش خون : برای بررسی سطح استروژن، تستوسترون و هورمون تیروئید آزمایش خون انجام می شود.
- تکنیک های تصویربرداری : پزشکان از روش های تصویربرداری مانند سونوگرافی، تصویربرداری با اشعه ایکس و MRI برای شناسایی کیست ها یا تومورهای تولید کننده هورمون با مقادیر بالا، استفاده می کنند.
- آزمایش ادرار : از آزمایش ادرار برای اندازه گیری سطح هورمون های چرخه قاعدگی مانند هورمون محرک فولیکول (FSH) استفاده می شود.
برخی از شرکت ها کیت هایی را جهت آزمایش سطوح هورمونی در خانه تولید می کنند. این بررسی ها می تواند شامل آزمایش ادرار یا خون باشد.
باید از معتبر بودن شرکت تولید کننده اطمینان حاصل کرد و بهتر است ارزیابی نمونه های آزمایشی در آزمایشگاه های تایید شده صورت گیرد.
چه چیزی باعث اختلالات هورمونی می‌شود؟
همه افراد در مقاطع خاصی از زندگی اختلالات هورمونی را تجربه خواهند کرد. عدم تعادل هورمونی نشان دهنده عدم کارکرد مناسب غدد درون ریز است.
غدد درون ریز سلول هایی تخصص یافته جهت تولید، ذخیره و آزادسازی هورمون ها در خون هستند.
غدد درون ریز جهت تنظیم فعالیت ارگان های مختلف در نقاط مختلف بدن قرار دارند، از جمله:
- غدد فوق کلیوی
- غدد جنسی (بیضه و تخمدان)
- غده پینه آل
- غده هیپوفیز
- غده هیپوتالاموس
- تیروئید و غدد پاراتیروئید
- جزایر پانکراس
بیماری های مختلفی می توانند بر فعالیت غدد درون ریز تأثیر بگذارند. برخی عادات در سبک زندگی و عوامل محیطی نیز ممکن است در عدم تعادل هورمونی نقش داشته باشند.
بیماری‌ها و اختلالات پزشکی
شرایط پزشکی گوناگونی می توانند بر روند تولید هورمون تأثیرگذار باشند، برخی از آن ها عبارتند از:
- دیابت : عدم تولید انسولین به اندازه کافی
- پرکاری تیروئید و کم کاری تیروئید : افزایش و کاهش فعالیت در غده تیروئید
- بیماری آدیسون : عدم تولید کافی هورمون در غدد فوق کلیوی
- سندرم کوشینگ : تولید مقادیر زیادی کورتیکواستروئید از غدد فوق کلیوی آکرومگالی: تولید بیش از حد هورمون رشد
- هیپرگلیسمی : تولید بیش از حد گلوکاگون
- هیپوگلیسمی : بیشتر بودن انسولین نسبت به قند خون
- ندول های منفرد تیروئید
- تومورهای هیپوفیز
- تومورهای خوش خیم و کیست ها (کیسه های پر از مایع) که غدد درون ریز را متاثر می کنند
- هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (سطح پایین کورتیزول)
- سرطان هایی که غدد درون ریز را درگیر می کنند
- شیمی درمانی و پرتودرمانی
- کمبود ید (گواتر)
- پانکراتیت ارثی
- سندرم ترنر، که با فعال بودن تنها یک کروموزوم X در زنان شناخته می شود
- سندرم پرادر ویلی
- بی اشتهایی
- آسیب غده هیپوفیز همراه با خونریزی و ناهنجاری های ژنتیکی مادرزادی در فرد باردار و جنین
سایر عللی که میتواند باعث اختلال هرمونی شود
برخی دیگر از علل اختلالات هورمونی عبارتند از:
- استرس مزمن
- رژیم غذایی و تغذیه نامناسب
- اضافه وزن
- داروهای هورمونی یا جلوگیری از بارداری
- مصرف نامناسب داروهای استروئیدی آنابولیک
- قرار گرفتن در معرض سموم، آلاینده ها و مواد شیمیایی مختل کننده فعالیت غدد درون ریز، از جمله آفت کش ها و علف کش ها
زنان به طور طبیعی چندین دوره عدم تعادل هورمونی را در طول زندگی خود تجربه می کنند، از جمله:
- بلوغ
- قاعدگی
- بارداری، زایمان و شیردهی
- قبل از یائسگی، یائسگی و پس از یائسگی
زنان نسبت به مردان، به علت متفاوت بودن برخی ارگان ها و چرخه های غدد درون ریز، بیشتر در معرض اختلالات هورمونی قرار دارند.
علل اختلالات هورمونی در زنان عبارتند از:
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
- داروهای هورمون یا جلوگیری از بارداری
- نارسایی اولیه تخمدان (POI)
- سرطان تخمدان
در مردان نیز دوره های طبیعی عدم تعادل هورمونی دیده می شود، از جمله:
- بلوغ
- افزایش سن
- استرس
عدم تعادل هورمونی در مردان نسبت به زنان، به علت برخی تفاوت های سیستم بدنی و هورمونی متفاوت است.
برخی شرایط پزشکی که باعث عدم تعادل هورمونی در مردان می شوند شامل موارد زیر هستند:
- مشکلات مادرزادی یا سایر وضعیت های زمینه ای
- سرطان پروستات، که در آن آندروژن ها یا هورمون های جنسی مردانه نقش دارند
- هیپوگنادیسم که مرتبط با تولید تستوسترون است
- آسیب بیضه ها
- پرتودرمانی یا شیمی درمانی
- اختلالات هورمونی، مانند تومورهای هیپوفیز
- بیماری هایی مانند دیابت نوع 2، آلودگی به ویروس HIV و ابتلا به ایدز
- اختلالات ژنتیکی مانند سندرم کلاین فلتر، هموکروماتوز یا سندرم کالمن
درمان اختلالات هورمونی
درمان اختلالات هورمونی بسته به علت زمینه ای متفاوت است. افراد مختلف، به درمان های متفاوتی نیاز دارند.
درمان اختلالات هورمونی در زنان
گزینه های درمانی برای زنان مبتلا به عدم تعادل هورمونی عبارت است از:
داروهای هورمونی یا پیشگیری از بارداری : در افرادی که قصد بارداری ندارند، داروهای حاوی استروژن و پروژسترون می توانند به تنظیم چرخه های قاعدگی نامنظم و رفع علائم کمک کنند.
کنترل بارداری به صورت قرص، حلقه های جلوگیری از بارداری، پچ، شات کنترل بارداری یا دستگاه داخل رحمی (IUD) در دسترس است.
استروژن واژنی : در افرادی که به علت تغییرات سطح استروژن خشکی واژن را تجربه می کنند، استعمال موضعی کرم های حاوی استروژن مستقیماً روی بافت واژن، باعث کاهش علائم می شود.
همچنین می توان از قرص ها و حلقه های استروژنی برای از بین بردن خشکی واژن استفاده کرد.
داروهای هورمونی : داروهایی برای کاهش موقت علائم شدید مرتبط با یائسگی، مانند گرگرفتگی یا تعریق شبانه در دسترس است.
افلرنیتین (Vaniqa) : تجویز این کرم روند رشد موهای زائد صورت را در زنان کند می کند.
داروهای ضد آندروژن: داروهایی که هورمون مردانه آندروژن را مهار می‌کنند، در رفع و کاهش آکنه شدید و رشد یا ریزش بیش از حد مو نقش دارند.
کلومیفن (کلومید) و لتروزول (فمارا) : مصرف این داروها در افراد مبتلا به PCOS که قصد بارداری دارند، به تحریک تخمک گذاری کمک می کند. همچنین تزریق گنادوتروپین در افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک و مبتلا ناباروری شانس بارداری را افزایش می دهد.
لقاح آزمایشگاهی (IVF) : می توان از این فناوری کمک باروری برای کمک به حاملگی در افراد مبتلا به عوارض PCOS استفاده کرد.
درمان اختلالات هورمونی در مردان
روش های درمانی اختلالات هورمونی در مردان عبارتند از:
- داروهای حاوی تستوسترون: ژل ها و پچ های حاوی تستوسترون در کاهش علائم مرتبط با هیپوگنادیسم و سایر وضعیت هایی که باعث کاهش سطح تستوسترون می‌شوند، از جمله بلوغ تاخیری یا ناقص، کمک کننده هستند.
سایر درمان های اختلالات هورمونی
سایر گزینه های درمانی برای عدم تعادل هورمونی شامل موارد زیر می شوند:
- متفورمین: مصرف این دارو در PCOS و دیابت، می تواند به کاهش سطح آندروژن و قند خون کمک کند.
- لووتیروکسین: داروهای حاوی لووتیروکسین، مانند Synthroid و Levothroid، در بهبود علائم کم کاری تیروئید نقش دارند.
درمان های طبیعی اختلالات هورمونی
هزاران سال است که مردم برای درمان اختلالات هورمونی از مکمل های طبیعی استفاده می کنند.
با این حال، مطالعات بالینی ثابت شده ای مبنی بر تاثیر داروهای طبیعی بر عدم تعادل هورمونی و علل آن ها وجود ندارد.
مکمل های طبیعی
مکمل های طبیعی که معمولا برای کاهش علائم اختلالات هورمونی به کار می روند عبارتند از:
- روغن کوهوش سیاه، دونگ کوای، شبدر قرمز و روغن گل مغربی برای گرگرفتگی ناشی از یائسگی
- جینسینگ برای تحریک پذیری، اضطراب و اختلالات خواب ناشی از یائسگی
- جینسینگ و ماکا برای اختلال نعوظ
قبل از مصرف هر گونه داروی طبیعی یا گیاهی، برای اطمینان از ایمن بودن آن و عدم بروز عوارض جانبی ناشی از تداخل با سایر داروها، با پزشک خود مشورت کنید.
تغییر سبک زندگی
تغییرات سبک زندگی که به کاهش احتمال بروز اختلال هورمونی و علائم ناشی از آن کمک می کنند عبارتند از:
- حفظ وزن در محدوده مناسب
- داشتن یک رژیم غذایی مغذی و متعادل
- ورزش منظم
- رعایت بهداشت فردی، شستشوی نواحی مختلف بدن علی الخصوص صورت، گردن، کمر و سینه با روغن های طبیعی
- استفاده از شوینده های بدون نسخه ضد آکنه، پاکسازی و استفاده از کرم ها یا ژل های دارویی برای درمان آکنه های خفیف تا متوسط
- اجتناب از محرک هایی که باعث گرگرفتگی می شوند، مانند آب و هوای گرم و غذاها و نوشیدنی های تند، سنگین یا گرم
- کاهش و مدیریت استرس
- تمرینات یوگا، مدیتیشن و تکنیک تجسم هدایت شده
- محدود کردن مصرف غذاهای شیرین و کربوهیدرات های تصفیه شده
- کاهش مصرف غذاهای آماده و بسته بندی شده
- جایگزینی تابه های نچسب قدیمی با تابه های سرامیکی
- استفاده از ظروف شیشه ای برای نگهداری و گرم کردن غذاها و نوشیدنی ها
- کاهش مصرف پاک کننده های حاوی مواد شیمیایی سمی مانند سفید کننده
- مصرف میوه ها و سبزیجات ارگانیک عاری از آفت کش ها یا مواد شیمیایی
- اجتناب از قرار دادن ظروف پلاستیکی در مایکروویو
سخن نهایی
بیشتر افراد حداقل یک یا دو دوره عدم تعادل هورمونی را در طول زندگی خود تجربه خواهند کرد. اختلالات هورمونی در دوران بلوغ، قاعدگی، بارداری، یائسگی و در افراد مسن بیشتر دیده می شود. اما برخی افراد به صورت مداوم با این اختلال مواجه هستند.
شرایط پزشکی که بر سیستم درون ریز یا غدد تأثیر می گذارند، در به هم خوردن تعادل هورمونی نقش دارند.
با این حال، عوامل خارجی، مانند استرس یا داروهای هورمونی نیز گاهی به عنوان علت اختلال هورمونی شناخته می شوند.
در صورت وجود طولانی مدت و غیرقابل توضیح علائم اختلالات هورمونی، علی الخصوص درد، ناراحتی و تداخل فعالیت های روزانه به پزشک مراجعه کنید. ما در کلینیک دکتر عاطفه نظری متخصص زنان و زایمان در تهران در بهترین خدمات درمانی را برای بیماری های زنان ارائه می دهیم و در روند درمان همراه شما خواهیم بود.
شماره تلفن های تماس برای دریافت نوبت
09036830686 – 02165833148 – 02166661879
سایر اطلاعات تماس همراه با آدرس کلینیک صفحه تماس با ما
