مراقبت های صحیح در دوران بارداری به بارداری بدون مشکل و اتخاذ تصمیمات آگاهانه کمک می کند. این مراقبت ها شامل ویزیت مرتب پزشک و انجام یک سری از آزمایش ها در دوران بارداری است.
انواع مختلفی ازآزمایش ها در دوران بارداری برای مادر و نوزاد وجود دارد. این تست ها در دوره های مختلف بارداری انجام می شوند.
برخی از آنها هم به شکل روتین هستند. بعضی از تست ها تنها زمانی انجام می شوند که دلایل مهمی برای آن وجود داشته باشد.
آزمایش های غربالگری برای تشخیص خطر بروز مشکل صورت گرفته و تست های تشخیصی هم در صورت وجود مشکلی خاص تجویز می شوند.
انواع متفاوتی از آزمایش های دوران بارداری عبارتند از:
- تست خون (یا بزاق)
- آزمایش خون
- سونوگرافی NT برای شناسایی جنین مبتلا به سندرم داون و ثبت و بررسی وجود یا عدم وجود استخوان بینی
- سایر آزمایش ها
- آمنیوسنتز
- تست نمونه برداری از پرزهای جفتی جنین یا CVS
- آزمایش خون از بند ناف از طریق پوست (PUBS) برای تشخیص ناهنجاری های جنین
آزمایش ها در دوران بارداری
آزمایش خون (یا بزاق)
در این آزمایش، خون با سرنگ از دست کشیده شده و برای بررسی به آزمایشگاه فرستاده می شود.
آزمایش خون موارد زیر را بررسی می کند:
تشخیص گروه خونی
چهار گروه خونی اصلی وجود دارد یعنی A،B، AB و O.
هر کدام از این گروه های خونی با آنتی ژن های خاص خود دسته بندی می شوند. آنتی ژن ها پروتئین های روی سطح سلول های خونی هستند. یکی از آن ها فاکتور Rh نام دارد.
اگر دارای این پروتئین باشید، Rh شما مثبت است. در غیر این صورت Rh منفی هستید. وقتی Rh مادر منفی و پدر مثبت باشد جنین حداقل ۵۰ درصد احتمال مثبت بودن Rh را خواهد داشت.
این امر منجر به عدم تطابق Rh خواهد شد. اگر خون کودک وارد خون مادر شود سیستم ایمنی را تغییر می دهد.
در این صورت سیستم ایمنی، فاکتور Rh را به عنوان عامل خارجی دیده و به آن حمله می کند.
آنتی بادی های ضد Rh توسط بدن مادر ساخته شده و تا بعد از بارداری باقی می مانند.
مادر تا انتهای بارداری و زایمان معمولاً در معرض خون جنین قرار نمی گیرد. به همین دلیل عدم تطابق Rh در اولین بارداری ها نادر است.
هرگونه بارداری بعد از آن در خطر قرار دارد. سقط یا بارداری های خارج از رحمی هم Rh را به بدن مادر معرفی می کنند.
عدم تطابق Rh فقط روی جنین یا نوزاد تازه به دنیا آمده تاثیر می گذارد. آنتی بادی های مادر به جنین رسیده و به خون حمله می کنند.
در این صورت سلول های قرمز خون نابود می شوند و آنمی جنینی ایجاد خواهد شد.
به این شکل، جنین اکسیژن کافی دریافت نمی کند و بنابراین بدن جنین ورم کرده و آسیب مغزی، نارسایی قلبی و حتی مرگ در پی خواهد داشت.
این مشکل درمان پذیر است. مادر داروهایی برای توقف ساخت آنتی بادی دریافت می کند. اولین تزریق در هفته ۲۸ بارداری انجام می شود.
تزریق دوم ۷۲ ساعت بعد از زایمان است تا بارداری های بعدی ایمن تر باشند. ممکن است بعد از سقط جنین هم این آمپول تزریق شود.
این درمان به زنانی که قبلا آنتی بادی داشتند کمک نمی کند. به همین دلیل تست های تشخیصی عدم تطابق Rh در دوران بارداری بسیار مهم هستند.
جنین در دوران بارداری تحت نظارت و مراقبت های شدید است. شاید نوزاد بعد از تولد به تزریق خون احتیاج داشته باشد.
این اقدام، سلول های قرمز سالم به نوزاد می دهد. در افراد با علائم شدید، به جنین در داخل رحم خون داده می شود.
کمبود آهن آنمی
آنمی همان کاهش سطح سلول قرمز خون است. یک شکل از آنمی به علت سطح پایین خون در بدن ایجاد می شود. تست های تشخیصی خون برای بررسی هرگونه کم خونی و کمبود آهن تجویز خواهند شد.
آنمی خفیف در بارداری رایج است. این مشکل در اواخر بارداری هم به دلیل پلاسمای بیشتر، شایع خواهد بود.
پلاسمای اضافه از حجم خون کم و آن را رقیق می کند. آنمی شدید یا شروع زود هنگام آن به درمان نیاز دارد.
در این صورت خستگی بسیار رخ داده و خطر زایمان پیش از موعد و کاهش وزن نوزاد ایجاد می شود.
برای درمان، قرص آهن یا آمپول تجویز خواهد شد.
بیماری های مقاربتی
بسیاری از بیماری های مقاربتی تاثیر منفی روی جنین می گذارند. پزشک به شکل روتین آزمایش تشخیص کلامیدیا و سوزاک تجویز می کند که با کشت انجام می شود.
آزمایش خون موارد زیر را چک می کند:
- هپاتیت B
- سفلیس
- اچ آی وی
تشخیص این بیماری ها برای فرد بسیار مهم است. اقداماتی جهت پیشگیری از گسترش بیماری های آمیزشی و انتقال آن به نوزاد قابل انجام است.
خطر بروز برخی بیماری ها
آبله مرغان و سرخک معمولاً بیماری های خفیفی در افراد غیر باردار هستند. در صورتی که زن باردار برای اولین بار به آنها مبتلا شود خطر نقص جنین را در پی خواهد داشت.
فیبروز کیستی
فیبروز کیستی بیماری ای ژنتیکی است. هر دو والدین باید حامل ژن این بیماری باشند تا نوزاد درگیر شود. هیچ درمانی برای آن وجود ندارد اما درمان های زود هنگام نتایج بهتری در پی خواهد داشت.
فیبروز کیستی بیشتر در ساکنین اروپای شمالی دیده می شود.
دیابت بارداری
برخی از زنان در دوران بارداری دچار دیابت بارداری می شوند. علت آن تغییرات هورمونی است که روی نحوه استفاده از انسولین توسط بدن تاثیر می گذارد.
طی هفته ۲۴ تا ۲۸ بارداری آزمایش تحمل گلوکز تجویز خواهد شد. در این آزمایش، نوشیدنی ای مملو از گلوکز به فرد داده شده و بعد آزمایش خون گرفته می شود.
افراد با ریسک بالا، زودتر این آزمایش را انجام می دهند.
بیماری تیروئید
آزمایش تیروئید در صورت سابقه بیماری های تیروئید یا مشاهده علائم تجویز خواهد شد. تیروئید هورمون های بسیاری درست می کند. مشکل در سطوح این هورمون ها روی مادر و جنین تاثیر می گذارد.
مشکل تیروئید با دارو و کاهش سطح هورمون ها حل می شود.
آزمایش های غربالگری
در هفته ۱۵ تا ۲۰ بارداری، اجزای تشکیل دهنده خون مادر برای بررسی میزان ریسک ابتلای نوزاد به اسپینا بیفیدا، نقص دیواره شکم، سندروم داون و تریزومی ۱۸ آزمایش می شوند.
بین هفته ۱۰ تا ۱۴ این آزمایش ها با سونوگرافی برای شناسایی علائم سندرم داون، تریزومی ۱۸ و سایر نقص های تولد همراه خواهند شد.
آزمایش سه گانه (تریپل تست) یا چند مارکری
آزمایش سه گانه آزمایش خونی است که در آن میزان سه ماده تولید شده توسط جنین و جفت را اندازه گیری می کند.
این تست برای شناسایی بارداری های با ریسک بالای ابتلای به نقص جنین مثل سندرم داون و نقص لوله عصبی استفاده می شود.
آزمایش سه گانه بین هفته ۱۵ تا ۲۰ بارداری انجام شده اما در هفته ۱۶ تا ۱۸ دقیق ترین است.
در این آزمایش فقط خون از مادر گرفته شده و هیچ خطری ندارد. آزمایش سه گانه برای همه زنان در دسترس است اما برای زنان بالای ۳۵ سال بیشتر توصیه خواهد شد.
همچنین بهتر است افراد با مشکلات زیر حتما این تست را انجام دهند:
- سابقه زایمان نوزاد با نقص جنین
- سابقه مصرف مواد مخدر
- دیابت
- عفونت ویروسی
- قرارگیری در معرض پرتو
سه ماده ای که تست سه گانه اندازه گیری می کند این ها هستند:
- آلفا فیتوپروتئین (LAFP) : پروتئینی که معمولاً توسط جنین تولید می شود.
- استریول : استروژن تولید شده توسط جنین و جفت
- گنادوتروپین جفتی انسان (HCG) : هورمونی که در جفت تولید می شود.
آزمایش سه گانه یک تست غربالگری است و تشخیصی نیست. یعنی میزان خطر را ارزیابی می کند و بیماری را تشخیص نمی دهد.
خطر ابتلای جنین یک زن به این نقص ها با استفاده از سطوح آلفافیتوپروتئین، استریول و HCG، به همراه سن مادر، وزن و نژاد او محاسبه می شود.
نتیجه آزمایش به صورت احتمالی بیان می شود مثلاً احتمال ابتلای این نوزاد به سندرم داون، بیش از، کمتر از، یا برابر با انتظارات، بر پایه سن و سابقه پزشکی مادر است.
اگر این تست ریسک بالایی را نشان می دهد، تست های بیشتری تجویز شده و فرد به متخصص ژنتیک ارجاع داده خواهد شد.
فراموش نکنید که این تست فقط احتمال بروز را بررسی کرده و تشخیص نمی دهد.
بسیاری از زنان با غربالگری مثبت، فرزند ناقص به دنیا نمی آورند. این تست مثبت کاذب نام دارد. گاهی اوقات AFP به تنهایی انجام می شود یعنی بدون HCG و استریول.
مارکر دیگری هم به این تست اضافه می شود که تست سه گانه را به کوادر (یا چهارگانه) تبدیل می کند.
ماده آزمایشی اضافه شده اینهیبین A است که نوعی گلیکوپروتئین به شمار می آید.
آزمایش ادرار در دوران بارداری
در آزمایش ادرار، فرد نمونه ادرار خود را در ظرف مخصوص و استریل ریخته و آن را به آزمایشگاه می فرستد.
موارد زیر در ادرار بررسی خواهند شد:
- گلوکز : وجود قند در ادرار نشان دهنده دیابت بارداری است. دیابت بارداری فقط در این دوران رخ می دهد. اگر در ادرار قند دیده شود آزمایش های بیشتری برای تایید تشخیص تجویز خواهد شد.
- پروتئین : وجود پروتئین در ادرار نشان دهنده عفونت دستگاه ادراری است. در بارداری، پروتئین موجود در ادرار علائم پره اکلامپسی را نشان می دهد. در پره اکلامپسی، فشار خون به شکل ناگهانی افزایش یافته و فرد اضافه وزن پیدا می کند.
- کتون : وجود کتون در ادرار نشانه تجزیه چربی در بدن به جای کربوهیدرات برای دریافت انرژی است. این یعنی فرد همیشه احساس گرسنگی و تشنگی داشته و بدن دهیدراته می شود. در دیابت بارداری، کتون هم در ادرار وجود دارد.
- باکتری : وجود باکتری در ادرار نشانه عفونت دستگاه ادراری است. احتمالاً از آنتی بیوتیک برای رفع عفونت استفاده شود. عفونت استرپتوکوکی گروه B هم در آزمایش ادرار مشاهده می شود.
بیشتر بخوانید : واژینوز باکتریایی (باکتریال) در دوران بارداری
سایر آزمایش ها در دوران بارداری
پزشک سواب را در واژن یا مقعد آغشته و بررسی آزمایشگاهی می کند تا هر گونه عفونت و تغییر در ساختار سلول معلوم شود.
سواب برای موارد زیر استفاده می شود:
- دیسپلازی دهانه رحم یا سایر بیماری ها – در ابتدای بارداری از پاپ اسمیر برای بررسی ناهنجاری های سلول یا سایر بیماری ها همچون سرطان استفاده می شود.
- عفونت استرپتوکوکی گروه B
عفونت استرپتوکوکی گروه بی (GBS)
استرپتوکوک گروه B باکتری ای است که عفونت های مرگبار در نوزادان به وجود می آورد.
بسیاری از افراد حامل GBS هستند اما بیمار نمی شوند. از هر چهار یا پنج زن، یک مورد GBS را در مقعد یا واژن خود دارد.
در زمان زایمان ممکن است نوزاد با باکتری برخورد کند. گاهی اوقات نوزاد متولد شده از مادر حامل GBS علائم و نشانه هایی از این بیماری را دارد.
اکثر اوقات این مسئله در هفته اول زندگی نوزاد رخ داده و چند ساعت بعد از تولد پزشک متوجه آن می شود.
عفونت استرپتوکوکی گروه B منجر به عفونت شدید، پنومونی و مننژیت خواهد شد. به محض تشخیص، فرد با آنتی بیوتیک مورد درمان قرار می گیرد.
زنان در دوران بارداری آزمایش تشخیص GBS انجام می دهند. این آزمایش در دوران بارداری باید در اواخر بارداری بین هفته ۳۵ تا ۳۷ انجام شود.
سواب وارد مقعد و واژن شده و بعد به آزمایشگاه جهت کشت فرستاده خواهد شد. اگر نتیجه مثبت بود حامل GBS تلقی می شوید. بنابراین آنتی بیوتیک باید مصرف کنید.
بیشتر بخوانید : 4 عارضه و مشکل رایج در بارداری
سونوگرافی
در سونوگرافی از امواج برای بررسی ساختار های داخلی بدن و همچنین رشد جنین و موقعیت جفت استفاده می کنند.
سونوگرافی آزمایشی غیرتهاجمی است که هیچ خطری برای مادر و جنین ندارد. نوع سونوگرافی طبق دوره بارداری مشخص می شود.
زمانبندی سونوگرافی
سه ماهه اول:
- تایید بارداری
- اندازه گیری سن بارداری
- شناسایی محل قرارگیری جفت – در رحم یا لوله فالوپ
- بررسی نقص لوله عصبی جنین
- بررسی چند قلویی جنین
- بررسی مایع اضافی پشت گردن
سه ماهه دوم:
- هفته ۱۱ تا ۱۴ بررسی علائم سندرم داون
- هفته ۱۸ تا ۲۰ – بررسی ناهنجاری ها و بد شکلی های مادرزادی
- بررسی چند قلویی
- تایید سن بارداری و رشد جنین
- بررسی سطح مایع آمنیوتیک
- بررسی جنسیت نوزاد
سه ماهه سوم:
- تعیین محل قرارگیری جفت
- بررسی حرکت و سلامت کلی جنین
- شناسایی هر گونه ناهنجاری رحم یا لگن در مادر
- بررسی سطح مایع آمنیوتیک
انواع سونوگرافی واژینال
در ابتدای بارداری ممکن است سونو واژینال (داخلی) انجام شود. در این صورت پروب وارد واژن می شود.
تصاویر رحم و تخمدان روی مانیتور توسط فرد آموزش دیده و حرفه ای تحلیل خواهد شد.
سونوگرافی NT
در اواخر سه ماهه اول (یعنی بین هفته ۱۱ تا ۱۶) سونوگرافی NT انجام می شود.
این سونوگرافی خاص به شناسایی سندرم داون و سایر ناهنجاری های کروموزومی و نقص های موجود در قلب کمک می کند.
مایع موجود در پشت گردن جنین هم بررسی می شود. این نتایج اغلب با نتیجه آزمایش خون برای تعیین خطر بیماری ترکیب می شوند.
سونوگرافی شکمی
طی این سونوگرافی شکم با ژل آغشته شده و متخصص، مبدل را روی شکم می کشد. تصاویر جنین روی صفحه مانیتور افتاده و متخصص آن را ارزیابی می کند.
برای انجام این سونوگرافی مثانه باید پر باشد.
سونوگرافی داپلر
سونوگرافی داپلر برای شناسایی سلول های قرمز در حال حرکت و تعیین جهت حرکت و سرعت آنها انجام می شود.
آزمایش های اختلالات ژنتیکی در دوران بارداری
اختلال ژنتیکی می تواند از یک یا هر دو والد به نوزاد برسد از جمله:
- بیماری هانتینگتون
- کم خونی داسی شکل
- بیماری تای ساکس
- فیبروز کیستی
تصمیم برای انجام آزمایش ژنتیک پیچیده و مشکل است. مشاوره ژنتیک هم برای مادران هم پدران در دسترس خواهد بود.
آزمایش هایی که در زیر آمده برای تشخیص و تایید وجود یا عدم وجود اختلال ژنتیکی به کار می رود.
این آزمایش ها در دوران بارداری ممکن است با سایر تست ها از جمله آزمایش خون و سونوگرافی همراه باشند.
بیشتر بخوانید : جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی
نمونه برداری از پرزهای جفتی (CVS)
CVS اقدامی تشخیصی است که در آن نمونه ای از سلول های پرزی جفتی در جفت برداشته شده و برای بررسی ناهنجاری های کروموزومی و نقص های ژنتیکی مادرزادی آزمایش می شوند.
این آزمایش در هفته ۱۰ تا ۱۲ بارداری انجام شده و بیماری هایی نظیر سندرم دان، تای ساکس و فیبروز کیستی بررسی خواهند شد.
همچنین از CVS برای تست تعیین هویت (پدری) هم استفاده می شود.
تکنیک های CVS عبارتند از:
- ترنس سرویکال CVS : لوله ای باریک داخل واژن و سرویکس شده و به جفت می رسد. سپس مقدار اندکی از بافت برداشته می شود. از سونوگرافی برای هدایت پزشک و کاهش آسیب به جنین استفاده خواهد شد.
- CVS داخل شکمی : مثل تست آمنیوسنتز، سوزنی به داخل شکم وارد شده و مقدار اندکی از بافت جفت برداشته می شود. بی حسی موضعی صورت گرفته و سونوگرافی برای هدایت پزشک و کاهش آسیب به جنین استفاده خواهد شد.
آمنیوسنتز
آمنیوسنتز تستی تشخیصی است که در آن نمونه ای از مایع آمنیوتیک گرفته و ارزیابی می شود. آمنیوتیک مایعی است که اطراف جنین را می گیرد. این مایع حاوی سلول هایی است که معمولاً از جنین ریخته می شوند.
آزمایش آمنیوسنتز در هفته ۱۵ تا ۱۸ انجام شده و برای شناسایی موارد زیر است:
- سندرم داون
- سایر ناهنجاری های کروموزومی
- شناسایی نقص لوله عصبی مثل اسپینا بیفیدا، آننسفالی
- اختلالات متابولیک ژنتیکی
آزمایش خون از بند ناف از طریق پوست (PUBS)
PUBS آزمایشی تشخیصی است که خون جنین را آزمایش می کند. خون از بند ناف که به جفت وصل است کشیده می شود.
این آزمایش در هفته ۱۸ یا بعد تر انجام شده و برای تشخیص موارد زیر به کار می رود:
- ناهنجاری های کروموزومی مثل سندرم داون
- اختلالات خونی مثل بیماری هولتیک نوزادان
- بد شکلی های جنین
- عفونت جنین
- آنمی جنین
همچنین از PUBS به عنوان تکنیکی برای انتقال خون به جنینی که دارای ایزوایمونیزاسیون جنین (وقتی Rh مادر منفی است و آنتی بادی هایی برای فاکتور Rh تولید می کند) یا عفونت جنین با پاروویروس B19 است استفاده می شود.
این نوع درمان بسیار نادر بوده چون آنمی شدید حاصل از ایزوایمونیزاسیون با سایر اقدامات قابل پیشگیری است. علاوه بر آن، از PUBS برای دادن داروهایی خاص به جنین استفاده می کنند.
اگر در تهران هستید می توانید برای انجام این آزمایش ها در دوران بارداری، دریافت مراقبت های حین بارداری و بعد از آن به کلینیک دکترعاطفه نظری متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید.
شماره تلفن های تماس برای دریافت نوبت
09036830686 – 02165833148 – 02166661879
سایر اطلاعات تماس همراه با آدرس کلینیک صفحه تماس با ما
